FreeDOS ile Ağa Bağlanmak - DOS ağlarının tarihçesi
DOS neden ağ desteksiz sağlanıyordu
IBM Personal Computer (PC), IBM'in pazarını VisiCalc ve Wordstar gibi
ofis uygulamalarıyla tehdit eden Apple II'ye bir cevap olarak 12 ağustos
1981 tarihinde piyasaya sürüldü. PC için işletim sistemini çok kısa bir
süre zarfında hazırlanmak zorunda kalınmıştı, Digital Research (DR)
kendi "Control Program for Micros" (CP/M) programlarını IBM'e lisanslama
fırsatını geri teptikten sonra.
Yeni bir yazılım şirketi olan Microsoft, ki işin başında sadece BASIC ve
Fortran gibi dil yorumlayıcıları ve derleyiciler sağlamayı amaç
edinmişti, boşluğu doldurdu. Microsoft CP/M benzeri bir İS prototipini
üç ay içinde sağlamayı kabul etti. Seattle Computer şirketinin "Quick
and Dirty OS" (QDOS) programını satın alıp IBM'in beklentilerini
karşılayacak şekilde uyarladı. "Microsoft Disk Operating System" işletim
sisteminin 1.0 sürümü (MS-DOS, IBM tarafından "PC DOS" olarak da
pazarlanmıştır) 4000 satır kod içeriyordu. Ağa bağlanma kabiliyeti
hiç yoktu ve diğer işlevler çok daha önemli olarak kabul edilmiş
olabilirdi: ilk DOS sabit diskleri yönetmeyi bile bilmiyordu. Microsoft
aynı zamanda başarısının kilometre taşları olacak uygulamalar üzerinde
çalışmakla da meşguldü: "Multiplan"/"Excel" ile "Word".
Ağa bağlanma işlevleri DOS'ın
halefi OS/2'ye ertelenmiş gibi durmaktaydı, ki bu işletim sistemi resmi
olarak Microsoft ile IBM tarafından 1985 senesinde duyurulmuştu (ve 1987
senesinde yayınlanmıştı). Aynı zamanda Microsoft, 1983 senesinden beri
IBM PC için piyasada olan bir UNIX türü olan XENIX'i sağlıyordu.
Bu, başkaları için süre sağladı. DOS ile ağa bağlanmak için iki
yaklaşım mevcuttu ve bunlar "PC merkezli" ve "UNIX merkezli" olarak
adlandırılabilir.(http://www.sju.edu/~jhodgson/netw/kw_hwk4.html (*01)).
* "PC merkezli" yaklaşım, bir grup PC'yi dosya ve kaynak (mesela
yazıcılar) paylaşmak için ağa bağlamak manasına gelir.
* "UNIX merkezli" yaklaşım, standart UNIX ağ programlarının DOS
sürümlerinin oluşturulması ve bunların LAN veya İnternet üzerinden
UNIX benzeri hizmetleri veya onlara erişimi sağlamak anlamına gelir
(ki işin sonunda bu da dosya ve kaynak paylaşımı demektir).
"PC merkezli" yaklaşım
Novell NetWare
1985 senesinde Novell, ki öncesinde CP/M sistemleri için donanım
üreticisiydi, PC için "NetWare 86" (v 1.5) ürününü piyasaya sürdü. AT
için bir sürüm "NetWare 286" (v 2.0) ile bunu 1986 senesinde takip etti.
Novell bilgisayarları istemci/sunucu modeline göre ağa bağlıyordu:
MS DOS ve bellekte yerleşik kalan (TSR) Novell yazılımı kullanan
istemciler, "Novell NetWare Sunucu" çalıştıran bir sunucuda "oturum
açabiliyorlardı". Bu sunucu, ağı yöneten ve paylaşımlı cihazlara
yani disk sürücüler ve yazıcılara erişimi kontrol etmek için seçili bir
makineydi. Bağlantının ardından istemciler sunucudaki bir bölümü DOS
üzerinde bir sürücü harfiyle eşleştirir ve bunu yerel bir sürücü gibi
kullanabilirlerdi. Sunucuya bağlı yazıcıları da kullanabilirlerdi.
İstemci ve sunucu Novell'in "Internetwork Packet Exchange/Sequenced
Packet Exchange" (IPX/SPX protokolü) üzerinden iletişim kuruyordu.
Yazılım sürücü mimarisi "Open Datalink Interface" olarak adlandırılmıştı
(ODI).
NetWare doksanlı yılların ortasına kadar piyasada baskın bir konum elde
etmişti.
LAN MANAGER
(LAN yöneticisi resmi)
1983 senesinde, Novell'den bağımsız bir şekilde, IBM ve Kaliforniyalı
Sytek Inc. (1989 yılında Hughes tarafından satın alınmıştır
http://www.hughes.com/ (*02)) NetBIOS ağ protokolünü
geliştirdi. Bu, 72 ila 80 cihazlı küçük LAN kurulumları için tasarlandı.
1985 senesinde IBM NetBIOS için bir öykünümcü üretti ki, ismi
NetBEUI (NetBIOS Extended User Interface) idi ve 260 cihaza
kadar destek sağlıyordu. Aynı sene, Microsoft kendi NetBIOS
uygulamasını piyasaya sürdü, adı MS-Net idi. Yaygın kullanılmadı. 1987
senesinde şirket "Microsoft LAN Manager" 1.0 programını yayınladı - ilk
ciddi Novell Netware rakibi olarak.
Novell Netware gibi Microsoft'un LAN Manager'ı istemci/
sunucu mimarisi kullanıyordu:
* Sunucu işletim sistemi olarak OS/2 ve sunucu yazılımı olarak LAN
Manager (Yerel Ağ Yöneticisi) kullanıyordu.
* İstemci, işletim sistemi için DOS, OS/2 veya Macintosh kullanıyordu
ve sunucu ile bağlantı için "LAN Manager istemcisi" veya
"MS istemcisi" kullanıyordu.
1991 senesinden beri "Server Message Block" (SMB) protokolü LAN
yöneticisine eklendiğinden, Microsoft ağları eşten eşe ağ
kabiliyeti de kazandı. Bu, 1993 senesinde yayınlanan Windows for
Workgroups 3.11 ile kullanılmıştı. Bu mekanizma Windows kullanıcıları
tarafından "Windows paylaşımı", "ağ çevresi" veya
"Workgroup" yani "çalışma grubu" olarak bilinir.
(MS-DOS için çalışma grubu eklentisi resmi)
Ekim 1993 tarihinde Microsoft, "Microsoft Workgroup Add-On for MS-DOS"
yani "MS-DOS için çalışma grubu eklentisi" adlı bir araç yayınladı, ki
bu DOS üzerinde aynı eşten eşe ağ imkânlarına izin verdi. Bu
araç artık satılmıyor olsa da, işlevlerinin çoğu hâlâ "MS client"
ve özel bir güncelleme olan "WG1049" (bkz.: MS istemcisi) kullanarak
elde edilebilir. Microsoft'un ağ yazılımları kendi ağ sürücü modeli
ile sağlanmıştır, ki ismi "Network Driver Interface Specification"
(NDIS) şekindedir ve şirket bunu 3Com
ile beraber geliştirmiştir.
LAN Manager, rakibi Novell Netware'i yenememiştir. Piyasaya
ikinci olarak çıkmanın dezavantajına ilaveten bu, sunucuda OS/2 işletim
sisteminin kurulması gerektiğinden kaynaklanmış olabilir. OS/2,
müşteriler arasında popüler değildi. 1993 senesinden beri, "Microsoft
Windows NT Advanced Server (v3.1)" sunucu tarafında OS/2 yerine
kullanılıyordu. Ağustos 1995 tarihinde "Windows 95"'in yayınlanması (ve
olumlu karşılanması) DOS ağa bağlanma faaliyetlerine son vermiştir. Bu
Windows sürümü, kendi yerleşik TCP/IP çekirdeği ve SMB
eşten eşe ağ kabiliyetleri ile sağlanmıştı - dolayısıyla birçok üçüncü
taraf çözümleri artık gereksizdi.
"UNIX merkezli" yaklaşım
TCP/IP'yi PC üzerinde çalıştırma deneyleri, IBM'in piyasaya
sürmesinden kısa bir süre sonra başlamıştı. Bu konuda ilk çalışanlar
Massachusetts Institute of Technology (MIT)'nin Bilgisayar Bilimleri
laboratuvarında Dave Clark, Jerry Saltzer ve birinci sınıf öğrencisi
John Romkey (http://www.romkey.com/ (*03)) olmuştur). 1981'de
Romkey'in anılarına göre (http://www.drizzle.com/~aboba/internaut/
pc-ip.html (*04)) "TCP/IP'nin IBM PC kadar küçük bir
üzerinde çalışıp çalışamayacağını görmek için" bir araştırma projesi
başlatmışlardı.
PC-IP (PC/IP)
Bunun sonucunun adı "PC-IP" idi, finger, whois ve netwatch gibi birkaç
programla alakalı küçük bir TCP/IP uygulamasıydı bu. PC-IP, kaynak
kodu ile beraber kamu malı olarak yayınlanmıştır. Carnegie Mellon
Üniversitesi'nden Drew Perkins ve Harvard Üniversitesi'nden Dan Lanciani
kodu iyileştirmiştir. PC-IP hâlâ İnternet üzerinde bulunabilir.
(http://members.aol.com/Karima4483/pcip/ (*05)) or
(ftp://ftp.kuzbass.ru/pub/networks/tcpip/tool/pcip.zip (*06)).
PC-TCP (PC/TCP)
(PC/TCP uygulamalarının ikonları
PC-IP'nin başarısı, Romkey ve arkadaşlarını CMU sürümünü alıp onu kapalı
kaynaklı bir ürün olarak geliştirmeye cesaretlendirdi: "PC/TCP", ki bunu
1986 senesinde kurulan "FTP Software, Inc." şirketleri aracılığıyla
satışa çıkardılar.(http://en.wikipedia.org/wiki/FTP_Software (*07)).
Şirketin ismi popüler 'File Transfer Protokolünden' esinlenmiştir:
PC/TCP, PC üzerindeki ilk FTP hizmetlerinden birini içeriyordu.
Paket Sürücüleri
PC/TCP ile birlikte FTP Software Inc. "Paket Sürücü Tanımlamasını"
geliştirdi, (http://www.crynwr.com/packet_driver.html (*08)) PC
ağ arayüz kartları için ilk çoklu protokol tanımlamasıydı bu.
12 aralık 1988 tarihinde bu tanımlama herkesin istediği gibi uygulaması
için açık bir standart olarak yayınlandı.
Paket sürücüleri hem donanım satıcıları için hem de yazılım
geliştiricileri için faydalıydı. Kamu malı veya shareware TCP/IP
uygulamalarının çoğu sadece paket sürücülerle arayüzlenecek şekilde
yazılmıştır. Birçok paket sürücüsü Clarkson Üniversitesi'nden Russ
Nelson tarafından yazılmış veya yönetiliyordu, bu sebepten dolayı Nelson
"Paket Sürücü Kralı" olarak tanınmıştır - bu hikayeyi İnternet sitesinde
anlatır (http://russnelson.com/bio.html (*09)). Nelson hâlâ
bu sürücüleri Özgür Yazılım olarak ismi "Crynwr" olan şirketinin
sitesinde yayınlamaktadır http://www.crynwr.com/ (*10)) (ki bu ad
dini inancı olan "Quaker" kelimesinin Galcesi olan Crynwr'dan gelir).
Crynwr hakkında daha fazlasını burada öğrenebilirsiniz.
FTP Software'in başarısının bir nedeni bu açık paket sürücü arayüzüydü,
çünkü sürücü ve uygulama geliştirmeyi kolaylaştırıyordu.
ODI ve NDIS gibi diğer ağ sürücü arayüzleri
ortaya çıktıklarında, PC/TCP dönüştürücüler içerdi: ODIPKT.COM adlı bir
araçla ODI sürücüleri paket sürücüsü olarak kullanılabildi, DIS_PKT.GUP
adlı bir araç aynısını NDIS drivers sürücüleri için yaptı.
PC/TCP ayrıca adı ETHDRV.EXE olan harici bir TCP/IP çekirdeği ile
sağlandı, ki bu programcıların ağ işlevlerini uygulamalarından
onları kendileri programlamadan kullanmalarına imkân veriyordu. DOS
bilgisayarlarının news, e-mail, ftp, Telnet veya ağ
depolama (PC/TCP InterDrive isimli bir NFS istemcisi bile içeriyordu)
gibi TCP/IP hizmetlerine erişmesine veya bunları sağlamasına imkân
veren tüm bu işlevler ve uygulama grubu, FTP Software Inc.'in DOS TCP/IP
yazılımları alanında piyasa lideri yaptı. PC/TCP tüm dünyada 10 milyon
DOS makinesinde kuruluydu. Doksanlı yılların ortasında FTP Software Inc.
700'den fazla kişiyi işe almış durumdaydı (daha fazla bilgi için buraya
bakın http://www.answers.com/topic/ftp-software?cat=biz-fin (*11)).
Üniversiteler ve meraklılar tarafından geliştirilen yazılımlar
PC-IP ile halefi PC/TCP, DOS için ilk ve en başarılı TCP/IP Çekirdekleri
olmuş olabilirler fakat tek çekirdek bunlar değildi.
KA9Q
Erken PC-IP çekirdeğinden sonra "KA9Q Ağ İşletim Sistemi" ortaya
çıkmıştı (NOS, bkz.: http://www.ka9q.net/code/ka9qnos/ (*12)) ve
1985 senesinde Phil Karn tarafından yazılmıştı. Baltimore, Maryland'den
bir mühendis olan Karn, bunu iki sene evvel CP/M için oluşturmuştu,
ardından DOS'a taşıdı. Bu, ayrıca FTP Software'in paket sürücü
tanımlamasını DOS için kullanan ilk TCP/IP uygulamalarından biriydi.
KA9Q aynı anda hem bir İnternet istemcisi, bir sunucu ve bir IP paket
yönlendiricisi olarak işleyebiliyordu. Program, amatör paket radyo için
özeldi, ama mesela ftp veya Web sunucusu olarak da kullanılabiliyordu.
KA9Q birçok iştirakçiyi etrafında topladı. Karn'ın açıklamasına göre:
"Günün Linux'ıydı" (http://www.ka9q.net/code/ka9qnos/ (*13)).
2002 senesinde KA9Q özgür bir yazılım oldu (GNU GPL). Halefleri, JNOS
(http://www.langelaar.net/projects/jnos2/ (*14)) ve EZ-NOS2
(http://eznos.knevel.info/index.php (*15)) (ayrıca bakınız
http://www.hippy.freeserve.co.uk/eznos.htm (*16) ve
http://www.dossolutions.pwp.blueyonder.co.uk/eznos.htm (*17))
hâlâ faal bir biçimde geliştirilmektedir.
NCSA Telnet
Paket Sürücüsü Tanımlamasını temel alarak birçok üniversite DOS PC'ler
için TCP/IP uygulamalar ve yardımcı araçlar yazdı. 1986 senesinde
Illinois Üniversitesi "National Center for Supercomputing Applications"
(NCSA) "Telnet" (ftp://ftp.uu.net/.vol/1/applic/NCSA_Telnet/
PC/tel2308b.zip (*18)) programını yayınladı - UNIX Telnet
hizmetleri için FTP ve rcp sunucusu olarak da çalışabilen bir istemci.
finger, whois ve lpr gibi TCP/IP araçlarıyla beraber sağlanıyordu.
Telnet, kendi TCP/IP Çekirdeği ile yayınlanmıştı ve bu,
halihazırda uygulamalarla bütünleşmişti. Yazılım 1995 senesinde dek
geliştirildi (v2.308) ve kaynak koduyla kamu malı olarak yayınlandı
(ftp://ftp.uu.net/.vol/1/applic/NCSA_Telnet/PC/tel2308s.zip (*19))
CUTCP
Potsdam, New York'daki Clarkson Üniversitesi, NCSA Telnet'i
değiştirdi. Kendi sürümlerini CUTE veya CUTCP olarak isimlendirdiler.
Daha sonra New Jersey'deki Rutgers Üniversitesi bakımı üstlendi ve en
son sürümü temmuz 1993 tarihinde yayınladı (ftp://ftp.cc.umanitoba.ca/
software/pc_network/cutcp-b.zip (*20)). NCSA Telnet'ten
farklı olarak CUTCP IBM-3270 öykünümünü destekliyordu ve teknik açıdan
iyileştirilmişti. O da kamu malı olarak yayınlandı.
Diğerleri
(MINUET Sürüm 1.0 Beta 18A resmi)
Bahsedilmesi gereken üniversitelerdeki diğer gelişmeler şunlardır:
"Kermit", (http://www.columbia.edu/kermit/ (*21)) yani New York
Columbia Üniversitesi'nde yazılmış DOS için bir terminal öykünüm
programı ve Minnesota Üniversitesi'nin "Minnesota InterNet Users
Essential Tool" ("MINUET"http://www.fdisk.com/doslynx/minuet/
(*22)), ki bu paket sürücüsü temelli bir TCP/IP uygulama grubuydu.
Minuet, E-mail, Gopher, Telnet, Usenet News, bir Web tarayıcısı
ve FTP istemci uygulamaları bulunduran fareyle yönetilen grafik bir
arayüzdü. Minet, o dönemin DOS lisanslarının talihsizliğinin iyi bir
örneğidir. GNU/Linux dünyasında standart bir hale gelen GNU Genel Kamu
Lisansı'nın aksine, DOS için üniversiteler ve meraklılar tarafından
yazılan yazılımların lisansları çoğunlukla yazılıma özeldi.
Mesela Minuet lisansı Minnesota Üniversitesi fakültesi çalışanları ve
öğrencileri için bedavaydı. Tüm diğer kullanıcıların 15 günlük bir
değerlendirmenin ardından 50$ ödemeleri bekleniyordu. Dağıtıma sadece
ticari olmayan şekillerde izin verilmişti.
Her ne kadar bu shareware lisanslar 15 sene önce işe yarayabilmiş olsa
da, günümüzde yazılım için bir ölüm fermanına benzerler: yazılım artık
satılmamakta veya resmi olarak yayınlanmamaktadır. Her ne kadar 50$
ödeyecek birini bulsanız da, onun size güncelleme veya destek sağlaması
muhtemel değildir. Dolayısıyla, pazarı ortadan kalktıktan ve orijinal
geliştiriciler ilgiyi kaybettikten sonra, maliyet bugün değerinin
değerini aşabilir. Daha da önemli olarak: kaynak kodu olmadan diğer
programcılar için hiçbir faydası yoktur - yani geliştirme lisans
yüzünden durmuştur. Ve "ticari dağıtımı" yasaklamanın etkisi, mesela
Minuet'nin bulunabileceği yerlerin çoğunlukla değişen, güvenilmez ve
rastgele olduğu anlanmına gelir. Bazı geliştiriciler sayesinde, DOS için
başlıca ağ yazılımları, kaynak
kodlarıyla beraber kamu malı veya Özgür Yazılım olarak yayınlamıştır.
Bu, kullanıcılar ve geliştiricilerin hâlâ DOS için TCP/IP
yazılımları yazıp kullanmalarına imkân sağlamaktadır.
Bu başlıca yazılımlara şunlar dahildir:
* Günümüzün daha yaygın ODI ve NDIS sürücüleri için
özgür paket sürücüsü dönüştürücüleri: ODIPKT.COM, ki Dan Lanciani
(Harvard Üniversitesi) tarafından yazılmıştır ve ODI sürücülerini
paket sürücüleri olarak kullanmaya imkân sağlar, DIS_PKT9.DOS, ki
Prof. Joe R. Doupnik (Utah Devlet Üniversitesi) ve Dan Lanciani
tarafından yazılmıştır, aynısını NDIS sürücüleri için yapar.
* "WatTCP", Kanadalı Waterloo Ünversitesi'nden Erick Engelke
tarafından 1990 ila 1992 senelerinde yazılmış popüler bir özgür
TCP/IP Çekirdek kütüphanesi ve halefi
Watt-32, ki Norveç'ten Gisle Vanem tarafından yazılmıştır. Bu
kütüphaneler programcıların uygulamalarına TCP/IP işlevlerini
tekerleği tekrar icat etmeden eklemelerine imkân sağlar.
* "Trumpet TCP sürücüsü (NTCPDRV)" 1992 senesinden, özgür bir
harici TCP/IP Çekirdeği, oluşturan Avustralyalı programcı Peter
Tattam'dır (ayrıca Trumpet Winsock programı için de meşhurdur).
Bu yazılıma dair daha çok şeyi bu belgenin devamında öğreneceğiz.
Özgür olmayan yazılımlar
FTP Software Inc.'in PC/TCP programının gölgesinde, birçok başka ticari
uygulama DOS TCP/IP ağa bağlanma piyasasında bulunabiliyordu,
on ila on beş sene öncesine kadar.
30'a kadar TCP/IP paketi (ftp://ftp.cac.psu.edu/pub/dos/info/tcpip.
packages (*23)) doksanlı yılların ortasında DOS için mevcuttu, mesela
IBM "TCP/IP for DOS", NetManage "Chameleon", Sun "PC-NFS",
Novell "LAN WorkPlace", Frontier Technologies "SuperTCP" veya Artisoft
"LANtastic" - ağa bağlanma sistemi, neredeyse dönemin piyasa lideri
olan Novell kadar popüler idi doksanlı yılların ilk yarısında.
İşlevlerinin bir mukayesesi şurada bululanbilir (http://img.cmpnet.
com/nc/820/graphics/tcpip.pdf (*24)). Ayrıca, "Network Computing"
dergisinde ilgili makaleyi okuyabilirsiniz (http://www.network
computing.com/820/820buyers.html (*25)).
DOS ile ağa bağlanmanın sonu
Unutmamamız gereken şu ki, tüm bu DOS TCP/IP yazılım geliştirmesi
görece kısa bir süre zarfında meydana geldi. IBM PC'nin herhangi bir
ağa bağlanma kapasitesi yoktu 1981 senesinde piyasaya çıktığında.
O zaman UNIX makineleriyle çalışanlar PC'lere oyuncak gibi bakıyorlardı.
Ama ağa bağlanma, daha güçlü PC AT (i286) 1984 senesinde
çıktığında ve 1986 senesinde Compaq ilk i386 içeren PC'yi çıkardığında
ciddi bir seçenek haline gelmişti.
Bu fırsat penceresi 1993 senesinde Windows NT'nin çıkmasıyla kapanmaya
başladı ve ağustos 1995 tarihinde Windows 95'in çıkmasıyla kapandı çünkü
bunun kendi TCP/IP Çekirdeği zaten bütünleşik olarak mevcuttu ve
Point-to-Point Protocol (PPP), bir numara çevirici ile eşten eşe SMB
ağa bağlanma kabiliyeti içeriyordu.
Bu, ticari ağa bağlanma yazılımı için bir darbe olmuştu, ki buna Novell
NetWare'de dahildi.
FTP Software Inc. 1998 senesinde eski rakibi NetManage tarafından
FTP Software'in banka hesabındaki meblağın biraz üzerinde bir fiyata
satın alınmıştı (daha fazla bilgi için bakınız http://www.
apocalypse.org/pub/ftp-alumni/archives/ftp-alumni.9806 (*26)).
Günümüzde artık yoktur tabii ki. 2007 senesinde DOS ağa bağlanma
yazılım piyasası terk edilmiştir. Ticari çözümlerin ekseriyeti artık
mevcut değildir. Üreticileri ya sahip veya piyasa değiştirdiler ya da
artık yoklar. 10 sene önce "UNIX merkezli" yaklaşımda çalışanlar bugün
belki de GNU/Linux çözümleri üzerinde çalışıyorlardır.
DOS bilgisayarlarıyla TCP/IP ağa bağlanma tarihçesi hakkında
daha fazlasını Steven Baker'ın şu makalesinde okuyabilirsiniz:
"Net Worth - Desktop TCP/IP At Middle Age"
(http://web.archive.org/web/20070314043508/http://www.ece.ubc.ca/
~gillies/9802net.html (*27)).
Parçaları toplamak
DOS ile 21. asırda ağa bağlanmak çoğunlukla DOS devrinden, yani
seksenlerin ortasından doksanların ortasına kadar süreden kalanları
toplamak anlamına gelir. Bazı Novell ve Microsoft araçları hâlâ
yasal olarak indirilebilir ve kullanılabilir. Ayrıca üniversitelerin ve
ve meraklıların kamu malı, shareware olarak veya kartpostal karşılığı
yayınladıkları TCP/IP çözümleri hâlâ mevcuttur, her ne kadar
çoğu orijinal konumlarında artık bulunamasalar dahi.
Ama fazlası da var. Birkaç proje hâlâ faaldir: grafik DOS tarayıcısı
Arachne yeniden bir programcı grubu tarafından etkin bir şekilde
geliştirilmektedir GNU GPL kapsamında yayınlanmasının ardından. Ayrıca
SSH2DOS, Watt-32
ve KA9Q halefleri EZ-NOS2 ve JNOS2 hâlâ geliştirilmektedir.
Hatta yeni DOS TCP/IP yazılımı yakın geçmişte yayınlanmıştır.
(*01) http://people.sju.edu/~jhodgson/netw/kw_hwk4.html
(*02) Tamam
(*03) Tamam
(*04) https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=
&cad=rja&uact=8&ved=2ahUKEwjmnqmTiJvqAhVtQUEAHSx2BBYQFjAAegQIB
hAB&url=ftp%3A%2F%2Fnic.funet.fi%2Findex%2Fnetworking%2Fmagazines
%2FInternaut%2Fpc-ip.html&usg=AOvVaw2xp6u7ieLlJMNfvpiqtLq5
(*05) https://web.archive.org/web/20050529012400/http://members.
aol.com/Karima4483/pcip/
(*06) ?
(*07) Tamam
(*08) https://web.archive.org/web/20120608031912/
http://www.crynwr.com/packet_driver.html
(*09) Tamam
(*10) https://web.archive.org/web/20200110122004/http://crynwr.com/
(*11) Tamam
(*12) Tamam
(*13) Tamam
(*14) Tamam
(*15) https://vetusware.com/download/EZ-NOS%202.0%20DOS%20Internet
%20server%20OS%202.0/
(*16) https://web.archive.org/web/20090711165409/http:
//www.hippy.freeserve.co.uk/eznos.htm
(*17) https://web.archive.org/web/20081016111245/http:
//www.dossolutions.pwp.blueyonder.co.uk/eznos.htm
(*18) https://ftp.gwdg.de/pub/msdos/ncsa-telnet/
(*19) https://ftp.gwdg.de/pub/msdos/ncsa-telnet/
(*20) Tamam
(*21) Tamam http://www.kermitproject.org/
(*22) Tamam
(*23) ?
(*24) Tamam
(*25) https://web.archive.org/web/20090308122027/http://www.
networkcomputing.com/820/820buyers.html
(*26) https://en.wikipedia.org/wiki/FTP_Software
(*27) Tamam
Telif hakkı © 2007 Ulrich Hansen, Mainz (Almanya), 2010 ve 2020
senelerinde W.Spiegl tarafından değiştirilmiştir.
2023 senesinde Berki Yenigün tarafından tercüme edilmiştir.
Daha fazla bilgi için buraya bakın.
Bu belgeyi kopyalama, dağıtma ve/veya değiştirme izni, GNU Özgür
Belgeleme Lisansı'nın 1.2 veya Free Software Foundation tarafından
yayınlanan daha yeni bir sürümü kapsamında verilmiştir.
Lisansın bir sureti, "GNU Free Documentation License 1.2"
başlıklı bölümde mevcuttur.